متن سخنرانی نوبل کازوئو ایشی گورو
نویسنده : لیلی میراشه
آخرین بروزرسانی : ۱۳۹۸/۰۴/۲۲
متن کامل سخنرانی ۶ هزار کلمه‌ای کازوئو ایشی‌گورو برای مراسم دریافت نوبل ادبیات ۲۰۱۷ در زیر آمده است.
این متن توسط آقای "امیرمهدی حقیقت" ترجمه شده و در همشهری داستان شماره ۸۵، بهمن ۹۶ چاپ شده است.
این متن توسط آقای "امیرمهدی حقیقت" ترجمه شده و در همشهری داستان شماره ۸۵، بهمن ۹۶ چاپ شده است.
متن سخنرانی: اگر در پاییز م۱۹۷۹ به من برمی خوردید، چه بسا دچار مشکل می شدید در اینکه بفهمید من از چه قشری از جامعه ام یا کجایی ام. آن زمان ۲۴ سالم بود. قیافه ام ژاپنی بود، ولی برخلاف بیشتر مردهای ژاپنی که در بریتانیای آن روزها دیده می شدند، موهای تا شانه داشتم و سبیل تابیده به سبک راهزن ها. در حرف زدنم فقط لهجه ی بچه های بزرگ شده در مناطق جنوبی انگلستان قابل تشخیص بود که گاهی آهنگ بی حال و – همان موقع- ازمدافتاده ی هیپی ها را هم پیدا می کرد. اگر سر حرفمان با هم باز می شد، ممکن بود از بازیکن های توتال فوتبال هلند حرف بزنیم یا از تازه ترین آلبوم باب دیلن، یا شاید از آن سالی که تازه گذشته بود و در آن با آدم های بی خانمان در لندن کار کرده بودم. اگر حرف ژاپن را پیش می کشیدید و درباره ی فرهنگش از من می پرسیدید، چه بسا می دیدید ردی از بی حوصلگی به وجناتم می دود وقتی که می گفتم خبر ندارم چون از ۵ سالگی که آنجا را ترک کردم، دیگر – حتا برای تعطیلات هم- پا به آن کشور نگذاشته ام.
پاییز آن سال با یک کوله پشتی، یک گیتار و یک ماشین تحریر سفری به باکستُن، در نُرفولک رسیدم- دهکده‌ی انگلیسی کوچکی با یک آسیاب آبی قدیمی و مزرعه‌هایی هموار در پیرامونش. به اینجا آمده بودم چون در یک دوره ی یک ساله ی تحصیلات عالیه در رشته ی داستان نویسی دانشگاه ایست آنگلیا پذیرفته شده بودم. دانشگاه ده مایل از آنجا فاصله داشت- در شهر نوریچ بود که کلیسای جامع هم داشت- ولی من ماشین نداشتم و تنها راه رسیدن به آنجا سوارشدن به اتوبوسی بود که فقط یک بار صبح و یک بار هنگام ناهار و یک بار هم شب کار می کرد. ولی هنوز زود بود که بفهمم مشکل چندانی در این زمینه وجود ندارد: کم پیش می آمد که لازم شد بیش از دو بار در هفته به دانشگاه بروم. اتاقی در خانه ای کوچک اجاره کرده بودم که از آنِ مردی بود سی و اندی ساله که زنش به تازگی ترکش کرده بود. بی شک، خانه برای او پر از ارواح سرگردانِ رویاهای ویران شده اش بود – شاید هم فقط می خواست دور و بر من نباشد؛ در هر حال، روزهای متوالی می گذشت بی آنکه نگاهم به او بیفتد. به عبارت دیگر، پس از زندگی جنون آمیزی که در لندن گذرانده بودم، کارم به اینجا کشیده بود: رودررو با حجمی غیرعادی از سکوت و تنهایی که بایست در آن، خودم را به نویسنده تبدیل می کردم.
اتاق کوچکم راستش شباهتی به اتاق های زیرشیروانی کلاسیک نویسنده ها نداشت. سقفش چنان اریب بود که از تنگیِ جا، وحشتت می گرفت- با این حال اگر روی نوک پا می ایستادم، از تک پنجره ام چشم اندازی پیش رویم بود از زمین های شخم خورده که تا دوردست ها امتداد داشت. میز کوچکی داشتم که ماشین تحریرم و یک چراغ رومیزی کم و بیش کل سطحش را می گرفت. کف زمین، عوض تخت، یک تکه فوم مستطیل شکل صنعتی بود که سبب می شد در خواب عرق کنم- حتا در طول سرمای گزنده ی شب های نُرفولک.
در همین اتاق، دو تا از داستان هایی را که در طول تابستان نوشته بودم خوب و دقیق بررسی کردم و از خودم پرسیدم که آیا آن قدر خوب هستند که به همکلاسی های تازه ام تحویل بدهم. (می دانستم کلاسمان شش نفره است، و هر دو هفته یک بار همدیگر را می بینیم.) در آن نقطه از زندگی ام، جز این دو داستان، نثر داستانی چندانی ننوشته بودم، و قبولی ام در آن دوره ی دانشگاهی به واسطه ی نوشتن نمایشنامه ای رادیویی بود که بی بی سی رد کرده بود. در حقیقت، پیش از آن، قاطعانه در ذهنم نقشه ها کشیده بودم که تا بیست سالگی، ستاره ی راک شده باشم، ولی رویاهای ادبی ام تازه به من رخ نموده بودند. آن دو داستانی که به دقت بررسی شان می کردم، در واکنش به خبر قبولی ام در آن دوره ی دانشگاهی و با یک جور دلهره نوشته شده بود. یکی درباره ی عهد و پیمان هولناکی برای خودکشی بود، آن یکی درباره ی دعواهای خیابانی در اسکاتلند، که من مدتی را در آن به کار خیریه گذرانده بودم. آن قدرها خوب نبودند. داستان دیگری را شروع کردم، درباره ی نوجوانی که به گربه اش سم می دهد، که مثل آن دو تای دیگر در بریتانیای معاصر رخ می داد. بعد، یک شب در طول سومین یا چهارمین هفته ای که در آن اتاق کوچک سپری می کردم، دیدم که دارم با شور و شوقی تازه و سمج، درباره ی ژاپن می نویسم- درباره ی ناگازاکی، شهر زادگاهم، در طول آخرین روزهای جنگ جهانی دوم.
باید اذعان کنم که غافلگیر شده بودم. امروز، جوِ حاکم چنان است که برای نویسنده ی جوان و مشتاق که میراث فرهنگیِ تلفیقی دارد کم وبیش غریزی است که “ریشه ها”ی خود را در اثرش بکاود. ولی آن زمان این موضوع ابدا مطرح نبود. هنوز چند سال مانده بود تا به انفجار ادبیات “چندفرهنگی” در بریتانیا برسیم. سلمان رشدی فردی ناشناخته بود تنها با یک رمان، که آن هم دیگر چاپ نمی شد. اگر از مردم می خواستی نام رمان نویس برتر و جوان بریتانیای آن روز را بگوید، ممکن بود به مارگارت درَبل اشاره کنند؛ از نویسندگان مسن تر، به آیریس مُرداک، کینگسلی اِیمیس، ویلیام گلدینگ، آنتونی برجس، و جان فَولز. خارجی ها نظیر چون گابریل گارسیا مارکز، میلان کوندرا یا بورخس را فقط افراد معدودی می خواندند و نام آنها حتا برای خوانندگان جدی هم بی معنی بود.
حال و هوای ادبی آن روز این گونه بود. و این گونه بود که وقتی آن نخستین داستان ژاپنی خود را به پایان رساندم، با وجود اینکه به کلی حس می کردم چیزی را کشف کرده ام که از منظری تازه مهم است، بی درنگ از خود پرسیدم که آیا این حرکت را نباید یک جور قربان صدقه ی خود رفتن دید؟ آیا نباید به سرعت برگردم سراغ موضوعات “طبیعی” تر. و پس از تردیدی قابل توجه بود که کم کم داستانم را به این و آن نشان دادم، و تا همین امروز هم عمیقا سپاسگزارم از همکلاسی هایم، آموزگارانم، مالکوم بردبری و آنجلا کارتر، و پاول بِیلیِ رمان نویس- که آن سال نویسنده ی مهمان دانشگاه بود- به دلیل واکنش های قاطعانه ی تشویق آمیزشان. اگر این واکنش ها کمتر مثبت بود، ممکن بود دیگر هیچ وقت درباره ی ژاپن ننویسم. به این ترتیب، برگشتم به اتاقم و نوشتم و نوشتم. در طول زمستان ۱۹۷۹-۱۹۸۰ و بخش زیادی از بهار، عملا جز پنج دانشجوی دیگر کلاسم، بقال دهکده که از او کورن فلکس صبحانه و قلوه ی گوسفند می خریدم -که خودم را با آنها زنده نگه می داشتم- و دوست دخترم، لورنا، ( که امروز زنم است)، و هر دو هفته یک بار، آخر هفته ها به دیدنم می آمد، با هیچ کس حرف نزدم. زندگی متعادلی نبود، ولی در آن چهار پنج ماه موفق شدم نیمی از اولین رمانممنظره ی پریده رنگ تپه ها را تمام کنم- که آن هم در ناگازاکی رخ می داد، در سال های التیامش پس از فروافتادن بمب اتم. به یاد می آورم که در طول این دوره، هر از گاه، با فکرِ داستان هایی کوتاه که در ژاپن رخ ندهد، بازی می کردم، و البته می دیدم که علاقه ام به سرعت از بین می رود.
آن ماه ها برای من حیاتی بودند، آن قدر که بدون آنها چه بسا هیچ گاه نویسنده نمی شدم. از آن زمان تاکنون، زیاد به گذشته نگاه می کنم و از خود می پرسم: بر من چه می گذشت؟ این همه انرژی بخصوص از کجا بود؟ نتیجه ای که می گیرم این است که درست در آن نقطه از زندگی ام، سخت درگیر «حفظ کردن» شده بودم. برای توضیح این مطلب، ناگزیر خواهم شد که کمی عقب تر برگردم.
در پنج سالگی، در آوریل سال ۱۹۶۰، همراه پدرومادرو خواهرم به انگستان آمدیم، به شهر گیلدفورد، در ساری، منطقه ی اعیانی دلالان سهام در سی مایلی جنوب لندن. پدرم دانشمند و پژوهشگر اقیانوس شناسی بود که آمده بود برای دولت بریتانیا کار کند. دستگاهی که داشت اختراع می کرد، از قضا امروز بخشی از کلکسیون دائمی موزه علم لندن است.
عکس هایی که کمی پس از رسیدن ما گرفته شده، انگلستانی را نشان می دهد از دوره ای ناپدیدشده. مردها پولیورهای یقه هفت پشمی به تن دارند با کراوات، پشت ماشین ها هنوز تایر زاپاس و یدک کش است. بیتلز، انقلاب جنسی، اعتراض های دانشجویی، “چندفرهنگی گرایی”، همگی به زودی از راه می رسیدند، ولی باورش سخت است که انگلستانی که خانواده ی ما اولین بار با آن رو به رو شد، حتا فکرش را هم نمی کرد. ملاقات با آدمی خارجی که از فرانسه یا ایتالیا آمده بود، اتفاق قابل توجهی بود- چه رسد به دیدن کسی از ژاپن.
خانواده ی ما در بن بستی متشکل از دوازده خانه زندگی می کرد- درست در انتهای مسیر سنگفرشی که به زمین های خارج شهر می رسید. تا مزرعه ی محلی و کوچه ای که در آن، صف گاوها بین زمین های زراعی به کندی می رفتند و می آمدند، کمتر از پنج دقیقه پیاده روی بود. شیر را با اسب و درشکه تحویل می دادند. تصویر رایجی که از اولین روزهایم در انگلستان به وضوح به خاطر می آورم تصویر خارپشت هاست- موجودات بانمک و تیغ تیغی شب زیستی که آن موقع در بیرون شهر فراوان بودند- شب ها زیر چرخ ماشین ها له می شدند، و در شبنم صبحگاه کنار جاده رها می شدند تا رفتگران جمعشان کنند.
همه ی همسایه های ما به کلیسا می رفتند، و وقتی می رفتم با بچه های آنها بازی کنم، می دیدم که پیش از غذا دعای مختصری می خوانند.
به مدرسه ی یکشنبه ها رفتم، و طولی نکشید که در گروه سرود کلیسا سرود خواندم. در ده سالگی، اولین ژاپنی ای بودم که رهبر گروه سرود گیلدفورد شده بود. تنها غیرانگلیسی دبستان محلی بودم – چه بسا در کل تاریخ آن دبستان – و از یازده سالگی، با قطار به مدرسه ی دولتی شهر کناری می رفتم. صبح به صبح در واگن قطار، در کنار ردیف مردهایی با کت و شلوارهای راه راه و کلاه های لبه دار می نشستم که در راه دفترهاشان در لندن بودند.
تا آن مقطع، آدابی را که آن روزها از پسران انگلیسی انتظار می رفت، به خوبی آموخته بودم. می دانستم که وقتی به خانه ی دوستم می روم، همین که آدم بزرگی پا به اتاق می گذاشت، بایست به سرعت از جا بلند شوم. آموختم که هنگام غذاخوردن، پیش از اینکه از سر میز بلند شوم، باید اجازه بگیرم. تنها پسر خارجی محله بودم و همین سبب شد که شهرتی به هم بزنم. بچه های محله، پیش از اینکه با آنها آشنا بشوم، مرا می شناختند. گاهی آدم بزرگ هایی که به کلی برایم غریبه بودند، در خیابان یا فروشگاه های محلی به اسم کوچک صدایم می زدند.
وقتی به آن دوره می اندیشم و به یاد می آورم که آن زمان، از پایان جنگ جهانی – که در آن، ژاپنی ها بدترین دشمنان انگلیسی ها بودند- کمتر از بیست سال گذشته بود، شگفت زده می شوم از آن همه پذیرا بودن و دست و دلبازی ذاتی شان، که سبب شد خانواده ام در یک جامعه ی معمولی انگلیسی پذیرفته شود. محبت، احترام و کنجکاوی ام تا امروز نسبت به نسل بریتانیایی هایی که از جنگ جهانی دوم جان به در بردند و در پس لرزه های آن، در اقتصاد و رفاه جانِ تازه ی شگفت انگیزی دمیدند، به شکل قابل توجهی برآمده از تجربه ی شخصی ام از آن سال هاست.
آن روزها در خانه، با پدرو مادر ژاپنی ام زندگی دیگری داشتم. در خانه قوانین دیگری حاکم بود، توقعات دیگری و زبان دیگری. نیت اولیه ی والدینم این بود که پس از یک سال- یا شاید دو سال- به ژاپن باز گردیم. در واقع، در طول یازده سال اول زندگی مان در انگلستان، در یک وضعیت ابدی «سال بعد برمی گردیم» بودیم. در نتیجه، نگاه والدین من نگاه مسافر بود، نه نگاه مهاجر. اغلب پیش می آمد که مشاهدات خود از رسوم عجیب و غریب اهالی آنجا را برای هم تعریف می کردند بی اینکه هیچ وقت احساس کنند که برای سازگارکردن خود با آنها، باری بر دوش دارند. و تا مدتی طولانی این فرض باقی ماند که من بر خواهم گشت و دوران بزرگسالی ام را در ژاپن زندگی خواهم کرد، و بسیار تلاش ها صورت گرفت تا پا به پای تحصیلات در انگلستان، جنبه ی تعالیم ژاپنی من هم مغفول نمانَد. هر ماه بسته ای از ژاپن می رسید شامل قصه های مصور ماه پیش و مجله ها و کتابچه های آموزشی، که همه را حریصانه می بلعیدم. در سال های نوجوانی، از یک جا به بعد، این بسته ها دیگر به خانه مان پست نشد – شاید پس از مرگ پدربزرگم- ولی حرف های والدینم از دوستان و آشنایان قدیمی و برش هایی از زندگی شان در ژاپن همواره حجم مستمری از تصویرها و تاثیرها را منتقل می کرد. خودم هم تصویر خانه ی خودم را داشتم. تصویرهایی که از فرط گستردگی و وضوح، غافلگیرکننده اند- تصویرهایی از پدربزرگ و مادربزرگم، از اسباب بازی های محبوبی که در ژاپن مانده بود، از خانه ی سنتی ژاپنی ای که در آن زندگی کرده بودیم (حتا همین امروز هم می توانم اتاق به اتاق در ذهنم بازسازی اش کنم)، مهد کودکم، ایستگاه محلی تراموا، سگ بدجنسی که لب پل زندگی می کرد، صندلی آن سلمانی که برای پسرهای کوچک تنظیم شده بود و جلو آینه ی بزرگش، یک فرمان ماشین داشت.
همه ی اینها روی هم جمع شد و سبب شد که در سال هایی که بزرگ می شدم، و مدت زیادی پیش از اینکه به خلق دنیاهای داستانی حتا فکر کنم، در مغزم سخت سرگرم ساختن جایی سرشار از جزییات به نام “ژاپن” باشم – جایی که به نوعی به آن تعلق داشتم، و جایی که یک جورهایی، هویت و اعتماد به نفسم را از آنجا می گرفتم. این که در آن دوره، هیچ گاه به ژاپن برنگشتم، تنها اثرش این شد که تصویرم از آن کشور را واضح تر و شخصی تر کرد.
به این ترتیب بود که نیاز به حفظ و حراست شکل گرفت. چون تا حوالی میانه ی دهه بیست سالگی ام به درک چند چیز کلیدی نزدیک می شدم- گرچه آن روزها هیچ وقت این چیزها را به هم مربوط نمی دیدم: کم کم می پذیرفتم که ژاپنِ “من” دیگر چه بسا جایی نباشد که بتوانم با هواپیما به آنجا بروم؛ اینکه آن سبک و سیاق زندگی که پدرو مادرم از آن حرف می زدند و خودم از سالهای اولیه ی کودکی ام به یاد می آوردم، در طول دهه های ۱۹۶۰ و۱۹۷۰ دیگر اثری ازشان نمانده؛ اینکه در هر حال، ژاپن ای که در مغزم وجود داشته، چه بسا از همان ابتدا مفهومی احساسی بوده که طفلی با خاطره، تخیل و گمان پردازی اش سر هم کرده. و شاید از همه قابل توجه تر، به این درک رسیده بودم که هر سال که بزرگ تر می شوم، این ژاپن من- این جای گرانبها که با آن بزرگ شده ام- محو و محوتر می شود.
حالا مطمئنم که همین احساس بود- همین حس که ژاپن “من” منحصر به فرد و در عین حال بی اندازه شکننده است، چیزی که نمی شود از بیرون، صحت و سقمش را سنجید- که در آن اتاق کوچک در نُرفولک مرا به ادامه دادن وا داشت. داشتم روی کاغذ ثبت می کردم آن همه رنگ ها، آداب و تشریفات و جایگاهش را به همراه کم و کاستی هاش، و هر آنچه درباره ی آنجا به فکرم می رسید، پیش از آنکه برای همیشه از ذهنم محو شود. آرزویم این بود که ژاپنم را در داستان، بازسازی کنم تا جایش امن شود، چنان که بتوانم بعدتر به کتابی اشاره کنم و بگویم: “بله، ژاپن من آنجاست، توی آن کتاب.”
بهار ۱۹۸۳، سه سال و نیم بعدتر. حالا با لورنا در لندن بودیم، در آپارتمان دو اتاقه ای در طبقه ی بالای ساختمانی بلند و باریک، که خود، بالای تپه ای بود در یکی از بلندترین نقطه های شهر. نزدیکش پایه ی بلند آنتن تلویزیون بود و وقتی می خواستیم در گرامافون به صفحه هامان گوش بدهیم، صداهای تلویزیونی، روح وار و بی اجازه، وسط صدای بلندگوهای ما می پرید. اتاق نشیمن ما کاناپه و مبل نداشت، ولی دو تشک روی زمین داشتیم با بالشتک هایی که روی آنها می چیدیم. میز بزرگی هم بود که در طول روز روی آن می نوشتم، و شب ها روی آن شام می خوردیم. جای مجللی نبود، ولی زندگی در آنجا را دوست داشتیم. سال پیش از آن، اولین رمانم را منتشر کرده بودم، و فیلمنامه ی کوتاهی هم نوشته بودم که بنا بود فیلمش به زودی از تلویزیون بریتانیا پخش شود.
مدتی به شکلی معقول به رمان اولم بالیده بودم ولی از بهار آن سال، حسی خرده گیر از سر نارضایتی به جانم افتاده بود. مشکل اینجا بود: اولین رمان و اولین فیلمنامه ی تلویزیونی ام زیادی به هم شبیه بودند. نه فقط در سوژه، بلکه در شیوه و سبک. هر چه بیشتر به رمانم نگاهش می کردم، بیشتر به فیلمنامه شبیه می شد- مجموعه ای از دیالوگ، به علاوه ی هدایتِ سیر داستان. این موضوع تا زمانی ایرادی نداشت، ولی حالا دلم می خواست داستانی بنویسم که بتواند تنها روی کاغذ، خوب جواب بدهد و کار کند. اگر قرار باشد رمان کم و بیش همان تجربه ای را فراهم کند که آدم بتواند با روشن کردن تلویزیون پیدا کند، اصلا چرا رمان نوشتن؟ داستان مکتوب چگونه ممکن بود در برابر قدرت سینما و تلویزیون امیدوار به بقا باشد اگر چیزی منحصر به فرد ارائه نمی کرد، چیزی که دیگر فرم ها قدرت ارائه اش را نداشتند؟
حوالی این زمان، مبتلا به ویروسی شدم و چند روزی در رختخواب ماندم. وقتی که اوج بیماری ام فرونشست، و دیگر تمام مدت نمی خواستم بخوابم، فهمیدم که شیء سنگینی که حضورش وسط ملافه های رختخوابم اذیتم کرده بود، در واقع اولین جلد در جست و جوی زمان از دست رفته ی مارسل پروست است. کتاب آنجا بود، پس شروع کردم به خواندنش. شاید وضعیت همچنان تب آلود من هم بی تاثیر نبود، ولی پیش درآمد و بخش کامبری آن کتاب به کلی میخکوبم کرد. بارها و بارها خواندمشان. به کلی صرف نظر از زیبایی ناب این بخش ها، هیجان زده شده بودم از ابزارهایی که پروست با آنها یک بخش داستان را به بخش دیگر می رساند. ترتیب رخدادها و صحنه ها اصول معمول توالی زمانی و نیز اقتضائات یک طرح خطی را رعایت نمی کرد. در عوض، به نظر می رسید پراکنده اندیشی ها، یا دگرگونی پذیری های خاطرات، نوشته را از بخشی به بخش دیگر می برد. گاهی به خود می آمدم و می دیدم حیرانم که چرا این دو لحظه ی به ظاهر بی ارتباط به هم، در ذهن راوی پهلوبه پهلوی هم قرار گرفته؟ ناگهان راه هیجان انگیز و آزادتری را برای نوشتن رمان دومم پیش روی خود می دیدم؛ راهی که می توانست روی کاغذ، غنایی ببخشد و تحرکی درونی ایجاد کند که ترسیمش روی هیچ پرده ای ممکن نبود. اگر می توانستم با پراکنده اندیشی و خاطرات سیال ذهن راوی، از بخشی از داستان به بخش دیگر بروم، می توانستم چیزی خلق کنم شبیه آنچه که نقاش اثری آبستره ممکن است با انتخاب شکل ها و رنگ ها روی یک بوم بیافریند. می توانستم صحنه ای از دو روز قبل را درست کنار صحنه ای از بیست سال قبل تر بچینم و از خواننده بخواهم که روی رابطه ی بین این دو تامل کند. اندک اندک به این فکر افتادم که به این شکل، ممکن است بتوانم آن همه لایه های خودفریبی و انکار را که بر نگاه هر شخص، از خودش و گذشته اش پرده می افکند، پیش چشم قرار بدهم.
مارس ۱۹۸۸٫ ۳۳ ساله بودم. حالا کاناپه ای داشتیم که روی آن دراز کشیده بودم و به آلبومی از تام ویتس گوش می دادم. یک سال پیش از آن، با لورنا در نقطه ای نه چندان اعیانی ولی دلپذیر در جنوب لندن، خانه خریده بودیم و در این خانه، اولین بار، کتابخانه و اتاق کار خودم را داشتم. کوچک بود و در نداشت، ولی من ذوق داشتم از اینکه می شد کاغذهام دور و بر پخش باشد بی اینکه ناگزیر باشم در انتهای هر روز جمع شان کنم. و در همان کتابخانه بود- یا دست کم من بر این باورم- که به تازگی رمان سومم را تمام کرده بودم. آن رمان، نخستین رمانم بود که در ژاپن نمی گذشت- حالا که رمان های قبلی را نوشته بودم، ژاپن شخصی من کمتر آسیب پذیر شده بود. و راستش، کتاب تازه ام، که قرار بود بازمانده ی روز نام بگیرد، به شدیدترین شکل ممکن انگلیسی به نظر می رسید- هر چند، امیدوار بودم که، نه به سبک و سیاق بسیاری از نویسندگان بریتانیایی نسل قدیم تر. حواسم بود که فرض را بر این نگذارم که خواننده هام همه انگلیسی اند، و با فحوا و دلمشغولی های انگلیسی، به شکلی بومی، آشنایی دارند- در حالی که به نظرم خیلی از آن نویسندگان فرضشان این بود. تا آن موقع، نویسندگانی نظیر سلمان رشدی و وی. اس. نایپل راهی به سوی ادبیات بین المللی تر و برون نگرتر ابداع کرده بودند، راهی که مدعی هیچ گونه مرکزیت یا اهمیت خودبه خودی برای بریتانیا نبود. نوشته های آنها در گسترده ترین معنای ممکن، پسااستعماری بود. من هم مثل آنها می خواستم ادبیاتی “جهانی” بنویسم که بتواند به سهولت از مرزهای فرهنگی و زبانی عبور کند- گرچه با نوشتن داستانی که در دنیایی- به ظاهر و مشخصا- انگلیسی رخ بدهد. نسخه ای که من از انگلستان روایت کرده بودم یک جور انگلستان اسطوره ای بود، که به باور من، شمایل و تصویر بیرونی اش همان موقع هم در ذهن بسیاری از آدم های دنیا، از جمله کسانی که هیچ وقت به این کشور سفر نکرده بودند، وجود داشت.
رمانی که به تازگی تمامش کرده بودم، قصه ی پیشکاری انگلیسی بود که، بسیار دیر در زندگانی اش، درمی یابد که زندگی خود را با ارزش هایی نادرست سپری کرده؛ بهترین سال های عمرش را به خدمتگزاری فردی همدل با نازی ها مشغول بوده، و با یک عمر شکست در مسئولیت پذیری اخلاقی و سیاسی، به شکلی عمیق، زندگی خود را تباه کرده. و علاوه بر آن، در راه تلاش برای تبدیل شدن به پیشکاری بی نقص، خود را از عشق ورزیدن به زنی مهم در زندگیش، و دوست داشته شدن محروم کرده.
بارها دستنویس رمانم را می خواندم و منطقا از آن رضایت داشتم. با این حال، حسی بر من خرده می گرفت و می گفت یک چیزی کم است.
بعد، همان طور که داشتم می گفتم، یک شب در خانه مان، روی کاناپه بودم و داشتم به تام ویتس گوش می کردم. و تام ویتس شروع کرد به خواندن ترانه ای به نام “Ruby’s arms” )آغوش روبی). شاید برخی از شما آن را شنیده باشید. (حتا به این فکر کرده بودم که در این لحظه برایتان بخوانمش، ولی نظرم عوض شد.) ترانه ای است عاشقانه درباره ی مردی، شاید سربازی، که معشوقش را در خواب رها می کند و می رود. صبح زود است، در خیابان دور می شود و می رود که سوار قطار شود. هیچ چیز غیرمعمولی در آن نیست. ولی آهنگ را قلندری آمریکایی با صدایی خش دار می خواند که پاک بیگانه است از آشکار ساختن احساسات درونی اش. و اینجا بود که وسط آهنگ، یک «آن» پیش آمد- وقتی که خواننده به ما می گوید که قلبش دارد می شکند. این «آن» به دلیل کشمکش میان احساسات و مقاومت عظیمی که به وضوح برای ابرازش به خرج می داده ولی اکنون به وضوح مغلوبش شده، از فرط اثرگذاری، کم و بیش از حد تحمل بیرون است. تام ویتس در این بخش از ترانه، به شکلی باشکوه، خود را رها و خالی می کند و تو یک عمر خویشتن داری فردی خشن و زمخت را حس می کنی که در برابر غمی انبوه و بی انتها یکباره خرد می شود.
همچنان که به تام ویتس گوش می کردم، ناگهان دریافتم کاری که هنوز مانده و باید بکنم چیست. پیش از آن، بی تامل، تصمیم گرفته بودم که پیشکار انگلیسی ام تا انتها، دفاعیات احساسی خودش را حفظ کند و موفق شود خود را پشت آنها پنهان کند، هم از خودش و هم از خواننده. حالا می دیدم که باید این تصمیم را رد کنم. نزدیک انتهای داستانم، درست برای یک لحظه – لحظه ای که لازم بود به دقت انتخابش کنم – بایست زره او را ترک می دادم. بایست اجازه می دادم حسرتی عظیم و غمبار، در یک لحظه ی گذرا، در آن زیر به چشم بیاید.
باید بگویم که در چندین موقعیت دیگر هم، از صدای خواننده ها درس هایی اساسی آموخته ام. اشاره ام کمتر به ترانه هایی است که خوانده می شود و بیشتر به خودِ خواندن است. چنان که می دانیم، صدای آدمیزاد در آواز قادر به خلق معجونی است تصورناپذیر و پیچیده از احساسات. وجه خاصی از نوشته های من، در طول سال ها، تحت تاثیر کسانی از جمله باب دیلن، نینا سیمون، امیلیو هریس، ری چارلز، بروس اسپرینگستین، جیلین ولچ و دوست و همکارم، استیسی کِنت، قرار داشته است. در صداهاشان چیزی را روی هوا قاپیده ام و به خودم گفته ام: «آهان، آره، همین است! این همان چیزی است که باید توی این صحنه ثبت و ضبط کنم. چیزی خیلی نزدیک به این.» اغلب، حسی بوده که هیچ گاه نمی توانم به صورت کامل در قالب کلمه درش آورم، ولی هست، در صدای خواننده هست، و حالا چیزی به دستم داده اند که باید همان را هدف بگیرمش.
در اکتبر ۱۹۹۹ کریستوفر هوبنر، شاعر آلمانی، از سوی کمیته ی بین المللی آشویتز دعوتم کرد که چند روزی را به بازدید از آن اردوگاهِ سابق بگذرانم. اقامتگاهم مرکز ملاقات جوانان آشویتز بود در جاده ای میان اولین اردوگاه آشویتز و اردوگاه مرگ بیرکنا، دومایل آن سوترش. این مکان ها را نشانم داده بودند، و به صورت غیر رسمی، سه تن از نجات یافتگان از آن روزها را ملاقات کرده بودم. حس می کردم که، دست کم از نظر جغرافیایی، نزدیک شده ام به قلب نیروی تیره و تاری که نسل من زیر سایه اش بزرگ شده بود. در یک بعدازظهر نمناک، در بیرکنا، جلو ویرانه ی اتاق های گاز ایستاده بودم که حالا به طرزی غریب مهجور و متروک بود- کم و بیش همان جور که آلمان ها منفجرشان کرده بودند و سپس با ارتش سرخ گریخته بودند. اکنون از آن فقط تکه های سیمانی خیس و خُردی به جا مانده بود در معرض آب و هوای زمخت لهستان، که سال به سال بیشتر رو به زوال می رفت. میزبان های من از دوراهی پیش رویشان گفتند. آیا باید این بقایا را حفظ کرد؟ آیا باید با گنبدهای شیشه ای روی آنها را پوشاند، تا آنها را برای چشمان نسل های آینده محافظت کرد؟ یا باید گذاشت که، آهسته و طبیعی، از میان بروند؟ به نظر من، استعاره ای قوی بود از دوراهی ای بزرگ تر. چنین خاطره هایی را چگونه بایست حفظ کرد؟ آیا گنبدهای شیشه ای می توانستند این بقایای شرارت و زجر را بدل به نمایشگاه های موزه ایِ بی آزار کنند؟ چه چیز را باید برگزینیم تا در خاطر نگه داریم؟ کِی فراموش کردن و گذشتن، بهتر است؟
۴۴ سالم بود. تا آن زمان، من به جنگ جهانی دوم، و هول و هراس ها و پیروزمندی هاش به چشم چیزی متعلق به نسل والدینم می نگریستم. ولی حالا به ذهنم خطور کرده بود که طولی نخواهد کشید که بسیار کسان که آن رویدادهای عظیم را دست اول شاهد بوده اند، دیگر زنده نباشند. و آن وقت، بعدش چی؟ آیا بارِ به یاد آوردن، بر دوش نسل خودم می افتاد؟ ما سال های جنگ را تجربه نکرده بودیم، ولی دست کم والدینی بزرگمان کرده بودند که سال های جنگ، به صورتی نازدودنی، شکلشان داده بود. اکنون آیا من، در مقام قصه نویس، وظیفه ای دارم که تا به حال از آن غافل مانده ام؟ وظیفه ی انتقال این خاطره ها و درس ها از نسل والدینمان به نسل بعد از خودمان، به بهترین شکلی که می توانم؟
اندک زمانی بعدتر، در برابر جمعی در توکیو صحبت می کردم که یک نفر از طبقه ی همکف سوال کرد، سوالی رایج، که کار بعدی ام احتمالا روی چه چیزی خواهد بود. فرد پرسنده مشخصا اشاره کرد که کتاب های من اغلب مربوطند به افرادی که در طول دوره های آشوب بزرگ اجتماعی، سیاسی زندگی کرده اند، و سپس برمی گردند به زندگی هاشان نگاه می کنند و می کوشند با خاطرات تاریک تر و شرم آگین تر خود کنار بیایند. خانم پرسنده پرسید آیا کتاب های بعدی من همچنان عرصه های مشابهی را پوشش خواهد داد؟
دیدم جوابی که به او می دهم از پیش آماده نبوده. گفتم بله، اغلب درباره ی همین دست آدم ها نوشته ام که میان فراموش کردن و به یاد آوردن در تقلا بوده اند. ولی در آینده، آرزوی واقعی ام این است که داستانی بنویسم درباره ی اینکه یک ملت یا یک اجتماع چگونه با این سوال ها روبه رو می شود. آیا ملت هم مثل آدم ها و به همان شکل به یاد می آورد و فراموش می کند؟ یا تفاوت های مهمی وجود دارد؟ خاطرات یک ملت دقیقا چیست؟ کجا ذخیره می شود؟ چگونه شکل می گیرد و کنترل می شود؟ آیا وقت هایی وجود دارد که فراموش کردن تنها راه توقف خشونت باشد، یا تنها راه توقف یک جامعه از فروپاشیدن در هرج و مرج یا جنگ؟ از سوی دیگر، آیا واقعا می توان روی بنیان‌های فراموشیِ ارادی و اجرای ناکام عدالت، ملت هایی باثبات و آزاد بنا شوند؟ دیدم که دارم به پرسشگر می گویم که می خواهم راهی بیابم برای نوشتن درباره ی این چیزها، ولی در حال حاضر، متاسفانه، راهی به فکرم نمی رسد.
یک شب در اوایل سال ۲۰۰۱ در اتاق تاریک جلویی در خانه مان در شمال لندن (که آن زمان در آن زندگی می کردیم)، با لورنا به تماشای فیلمی از هوارد هاکس محصول ۱۹۳۴ به نام قرن بیستم نشستم. به زودی دریافتیم عنوان فیلم به قرنی که به تازگی پشت سر گذاشته بودیم اشاره ندارد، بلکه اسم قطار مجلل و معروف آن زمان بوده که نیویورک را به شیکاگو وصل می کرده. چنان که برخی از شما ممکن است بدانید، این فیلم یک کمدی پرشتاب است، که عمدتا در قطار رخ می دهد، و حکایت یک تهیه کننده ی تئاتر برادوی را روایت می کند که با استیصالی فزاینده می کوشد جلو بازیگر نقش اول زن خود را بگیرد که با رویای ستاره شدن در سینما عازم هالیوود است. فیلم روی بازی کمدی درخشان جان بَریمور بنا شده که از بازیگران بزرگ زمانه اش بود. حالات چهره اش، رفتارش، کم و بیش تک تک حرف هایی که می زند لایه هایی از طنز و تناقض در خود دارد، مسخرگی های مردی که غرق خودمحوری و ننه من غریبم بازی است. از بسیاری جهات بازی اش عالی است. با این حال، همچنان که فیلم جلو می رفت، دیدم که، به طرزی عجیب، درگیر قصه نشده ام. ابتدا سردر نمی آوردم. بریمور را دوست داشتم، و هوادار پروپاقرص دیگر فیلم های هوارد هاکس در آن دوره ام- فیلم هایی نظیر گرل فرایدی او His Girl Friday، و فقط فرشته ها بال دارند Only Angels Have Wings. بعد، حوالی یک ساعت از فیلم گذشته بود که فکری ساده و تکان دهنده به سراغم آمد. دلیل اینکه خیلی از کاراکترهای شفاف و بی اندازه باورپذیر در بسیاری از رمان ها، فیلم ها و نمایش ها نمی توانستند تحت تاثیر قرارم بدهند، این بود که این کاراکترها با هیچ شخصیت دیگری هیچ رابطه ی جالب انسانی برقرار نمی کردند. و بی درنگ، این فکر در ارتباط با کار خودم به سراغم آمد: اگر دست از نگرانی درباره ی کاراکترهام بردارم و در عوض نگران رابطه هایم باشم چه می شود؟
همان طور که قطار تلق تلق کنان به سمت غرب می رفت و جان بریمور هم دیوانه تر می شد، به حرف معروفِ ای. ام. فاستر درباره ی تمایز میان کاراکترهای سه بعدی و دوبعدی فکر می کردم. او گفته بود یک کاراکتر داستانی وقتی سه بعدی می شود که “به شکلی متقاعدکننده غافلگیرمان کند”. با این کار شخصیت ها “گرد” می شدند. ولی حالا از خود می پرسیدم اگر یک کاراکتر سه بعدی باشد ولی رابطه هایش سه بعدی نباشد چه؟ در جای دیگری در همان مجموعه سخنان، فاستر تصویری طنزآمیز به کار برده بود و گفته بود که باید خط داستانی یک رمان را با یک انبرک بالا نگه داریم تا، مثل یک کرم جنبان، زیر نور به دقت بررسی اش کنیم. آیا من نمی توانستم کار مشابهی بکنم و رابطه های مختلفی را که در هر داستانی “متقاطع” اند، زیر نور، بالا بگیرم؟ آیا می توانم این کار را با کار خودم بکنم – با داستان هایی که تمام کرده ام و با داستان هایی که در حال طرح ریزیشان هستم؟ می توانم مثلا به این رابطه ی استاد-شاگرد، این گونه نگاه کنم. آیا این کار نتیجه ای خردمندانه و تازه خواهد داشت؟ یا حالا که به آن زل می زدم، معلوم می شد که کلیشه ای ست فرسوده، شبیه آنها که در صدها داستان معمولی یافت می شود؟ یا رابطه میان دو دوستِ رقیب: آیا پویاست؟ آیا پژواک احساسی دارد؟ آیا تکامل می یابد؟ آیا به طرزی متقاعدکننده غافلگیر می کند؟ سه بعدی است؟ ناگهان حس کردم که اکنون بهتر می فهمم چرا در گذشته، علی رغم استفاده ام از راه حل هایی مستاصل، جنبه های مختلفی از کارهای من خوب از آب در نیامده. همچنان که به جان بریمور زل زده بودم، این فکر به سرم زد که همه ی داستان های خوب، صرف نظر از اینکه اسلوب های روایتشان چقدر افراطی یا سنتی بوده اند، رابطه هایی داشته اند که برای ما مهم بوده، تکانمان داده، سرگرممان کرده، غافلگیرمان کرده. شاید در آینده، اگر بیشتر به رابطه هام می رسیدم، کاراکترهای من خودشان هوای خودشان را داشتند.
اکنون که این را می گویم به فکرم می رسد که ممکن است اشاره ام به چیزی باشد که همواره برای شما واضح بوده. ولی تنها حرفم این است که این فکر در مسیر زندگی نویسندگی ام، به طرزی غافلگیرکننده دیر به سراغم آمد، و من اکنون آن را به چشم یک نقطه عطف می بینم- و قابل قیاس با دیگر چیزهایی که امروز برای شما توصیف کردم. از آن زمان به بعد، داستان هام را به شکلی دیگر بنا کردم. مثلا هنگام نوشتن رمانم هرگز ترکم نکن، از همان ابتدا شروع کردم به اندیشیدن به رابطه های مثلثی مرکزی اش، و پس از آن، اندیشدن به رابطه های دیگری که از دل آنها برمی آمد.
نقطه عطف های مهم در زندگی حرفه ای یک نویسنده – و چه بسا در بسیاری دیگر از حرفه ها – شبیه این است. اغلب، لحظه هایی کوچک و بی نظم اند. بارقه های خاموش و خصوصی مکاشفه. زیاد نمی آیند، و وقتی می آیند، ممکن است به کلی بدون های و هو باشد، و مربی ها یا همکاران هم تاییدشان نکرده باشند. برای جلب توجه، اغلب باید با اقتضائات بلندمدت تر و ظاهرا مصرانه‌تر، رقابت کنند. گاهی چیزی که آشکار می کنند ممکن است بر خلاف خِردِ رایج باشند. ولی وقتی می آیند، مهم است که بتوانیم آنها را چنان که هستند بشناسیم. وگرنه از دستمان سُر می خورند و می روند.
اینجا روی چیزهای کوچک و چیزهای شخصی تاکید کردم، زیرا اساسا کارهای من همین است. آدمی که در اتاقی ساکت می نشیند و می نویسد، در حالی که می کوشد با آدم دیگری ارتباط بگیرد، که در اتاق ساکت – یا شاید هم نه چندان ساکتِ- دیگری می خواند. داستان ها می توانند سرگرم کنند، گاهی نکته ای بیاموزند یا درباره اش بحثی طرح کنند. ولی برای من، نکته ی اساسی شان این است که احساسات و عواطف را رد و بدل می کنند، و پاسخگوی چیزی اند که ما آدم ها فراتر از مرزها و وجه تمایزهامان با هم در آنها شریکیم. صنایع بزرگ و پرزرق و برقی دور داستان هاست: صنعت کتاب، صنعت فیلم، صنعت تلویزیون، صنعت تئاتر. ولی در انتها، داستانها درباره ی آدمی اند که به آدمی دیگر می گوید: من این جوری حسش می کنم. حرفم را می توانی بفهمی؟ آیا برای تو هم همین حس را دارد؟
به این ترتیب به زمان حال می رسیم. به تازگی به این درک رسیده ام که سال ها در حبابی زندگی کرده ام؛ که استیصال و اضطراب بسیاری از آدم های پیرامونم را متوجه نشده ام. فهمیده ام که دنیای من – جای متمدن پرجنب و جوشی پر از آدم های شوخ طبع و آزاداندیش- در واقعیت، بسیار کوچک تر از چیزی است که همواره تصور کرده ام. ۲۰۱۶، سالی پر از رویدادهای سیاسی غافلگیرکننده – و برای من، افسرده کننده – در اروپا و در آمریکا، و اقدام‌های نفرت‌انگیز تروریستی در سراسر جهان، مرا وا داشت که تن به این باور بدهم که پیشرفت های متوقف‌ناشدنی در تثبیت ارزش‌های آزادیخواهانه و انسان‌گرایانه‌ای که من از کودکی تا به حال، بدیهی اش می شمردم، ممکن است توهم بوده باشد.
من بخشی از نسلی هستم که به خوشبینی گرایش دارد، و چرا که نه؟ ما نظاره گر نسل قبلی مان بودیم که با موفقیت، اروپا را از پایگاه رژیم های توتالیتر، نسل کشی، و خونریزی‌هایی بی سابقه در تاریخ، به منطقه ای بس غبطه‌آمیز از دموکراسی های آزادیخواهانه بدل کردند که در رابطه ی دوستانه ی کم و بیش بدون مرزی زندگی می کنند. امپراتوری های استعماری کهنی را تماشا کردیم که همراه با تصورات و توهمات نکوهیده‌ای که آنها را سر پا نگه داشته بودند، در سراسر جهان فرو پاشیدند. پیشرفت قابل توجهی در فمینیسم، حقوق همجنسگرایان و مبارزه ها در جبهه‌های مختلف علیه نژادپرستی را شاهد بوده‌ایم. در پس زمینه‌ی برخوردِ –ایدئولوژیکی و نظامی – عظیمی میان کاپیتالیسم و کمونیسم بزرگ شدیم، و شاهد چیزی بودیم که به باور بسیاری از ما نتیجه اش مبارک است.
ولی اکنون با نگاه به گذشته، به نظر می رسد آن دوره، از زمان فروپاشی دیوار برلین به این سو، شبیه دوره‌ای مالامالِ حسِ از خودراضی بودن است، دوره ی فرصت های سوخته. نابرابری های فراوان- در ثروت و فرصت – میان ملت ها و درون ملت ها اکنون اجازه ی رشد یافته. مشخصا حمله ی فاجعه بار به عراق در سال ۲۰۰۳ و سال های طولانی سیاست‌های ریاضتیِ تحمیل شده به مردم عادی که در پی سقوط ننگین اقتصادی ۲۰۰۸ آمد، ما را به وضعیت کنونی رسانده که در آن، ایدئولوژی های راست افراطی و ملیت گرایی های قبیله ای پر و بال می یابند. نژاد پرستی، در شکل های سنتی اش و نیز در شکل های مدرنیزه شده اش، و نسخه هایی بهتر بازاریابی شده، دوباره در حالِ برآمدن است، و زیر خیابان های متمدن ما مثل هیولایی دفن شده که بیدار می شود، به جنبش افتاده. به نظر می رسد که در لحظه ی کنونی، ما فاقد هر گونه انگیزه ی مترقیانه ای هستیم که با هم متحدمان سازد. و در عوض، حتا در دموکراسی های ثروتمند غربی، داریم ترک می خوریم و بدل به اردوگاه های رقیبِ هم می شویم که باید برای ذخایر یا قدرت، به تلخی مسابقه دهیم.
و سر پیچ بعدی- یا نکند همین الان هم پیچیده ایم؟- چالش هایی قرار دارد که پیشرفت های مهم در علم، تکنولوژی و پزشکی تحمیل کرده. امروز تکنولوژی های ژنتیکی – از جمله تکنیک ادیت ژن CRISPR- و پیشرفت ها در هوش مصنوعی و روبوتیکز برای ما منافع شگفت انگیز و حیات‌بخش می آورد، ولی ممکن است گزیده سالاریِ بی رحمی ایجاد کند شبیه آپارتاید، و بیکاری گسترده به دنبال بیاورد، از جمله برای کسانی که امروز در حرفه‌ی خود نخبه به شمار می روند.
و اکنون من اینجا ایستاده ام، مردی در دهه ی شصت سالگی، در حالی که چشم هایم را می مالم و سعی می کنم از لابه لای مه، شمایل این دنیایی را که تا دیروز گمان نمی کردم حتا وجود داشته، ببینم. آیا من، یک نویسنده ی خسته، از نسلی با ذهنی خسته، توانش را پیدا می کنم که به این مکان ناآشنا نگاه کنم؟ آیا چیزی در من باقی مانده که احتمالا بتواند کمک کند به اینکه دورنمایی ارائه کنم، و به بحث ها، نزاع ها و جنگ هایی که با تقلای جوامع برای سازگارکردن خود با تغییرات عظیم در خواهد گرفت، لایه هایی عاطفی بیفزایم؟
مجبور خواهم بود که ادامه بدهم و هر چه در توان دارم وسط بگذارم. چون هنوز باور دارم که ادبیات مهم است، و مشخصا همان طور که از این پهنه ی صعب عبور می کنیم، مهم خواهد ماند. ولی نگاه من به نویسندگانی از نسل های جوان تر خواهد بود تا ما را برانگیزانند و هدایت کنند. این دوره دوره ی آنهاست، و آنها نسبت به آن، دانش و شم ای خواهند داشت که من فاقدش خواهم بود. امروز در دنیای کتاب ها، سینما، تلویزیون و تئاتر، نبوغ هایی ماجراجو و مهیج می بینم: زنان و مردانی در دهه ی چهل، سی و بیست سالگی شان. پس خوشبینم. چرا نباشم؟
ولی اجازه بدهید حرفم را با یک درخواست تمام کنم- شاید بتوان اسمش را گذاشت درخواست نوبلی ام! اصلاح همه ی دنیا سخت است ولی بیایید دست کم فکر کنیم به اینکه چطور می توانیم کنج دنج خودمان را در دنیا آماده کنیم. این کنج، کنج “ادبیات” است- جایی که ما در آن کتاب ها را می خوانیم، می نویسیم، منتشر می کنیم، توصیه می کنیم، نقدِ منفی می کنیم، و به شان جایزه می دهیم. اگر قرار است نقش مهمی در این آینده ی نامشخص ایفا کنیم، اگر قرار است از نویسندگان امروز و فردا بهترین چیزها را استخراج کنیم، به باور من، باید متنوع تر بشویم. منظورم از دو جنبه ی بخصوص است.
اول، باید دنیای ادبی معمول خود را گسترده تر کنیم تا فراتر از محدوده های امن خودمان در میان فرهنگ های نخبه ی جهان اولی، بسیار صداهای دیگر را در برگیریم. باید با توان بیشتری به جست و جوی جواهرهایی برآییم از آنچه امروز به عنوان فرهنگ های ادبیِ ناشناخته باقی مانده اند- چه نویسنده هایی که در کشورهای دوردست زندگی می کنند، چه درون جوامع خودمان. دوم: باید سخت مراقب باشیم که تعاریفی بی اندازه باریک یا محافظه کارانه از آنچه ادبیات خوب را تشکیل می دهد به دست ندهیم. نسل بعدی ما با انواع و اقسام شیوه ی تازه و گاه حیران کننده از راه خواهند رسید تا داستان هایی مهم و شگفت انگیز تعریف کنند. باید ذهن خود را رو به آنها باز نگه داریم، بخصوص در عرصه ی ژانر و فرم، تا بتوانیم بهترینشان را تغدیه کنیم و بزرگشان بداریم. در دوره ای که انشقاق و تفکیک به طرزی خطرناک روبه رشد است، ما باید گوش بدهیم. خوب نوشتن و خوب خواندن دیوار مرزها را فرو خواهد ریخت. حتا ممکن است ایده های نو، و بینش انسانی عظیمی در آن میان بیابیم که جان تازه ای به ما ببخشد.
از آکادمی سوئد، بنیاد نوبل، و مردم سوئد که طی سال ها جایزه ی نوبل را نماد درخشانی از خوبی‌هایی که ما انسان ها برای تحقق بخشیدنشان تقلا می کنیم، سپاسگزارم
پاییز آن سال با یک کوله پشتی، یک گیتار و یک ماشین تحریر سفری به باکستُن، در نُرفولک رسیدم- دهکده‌ی انگلیسی کوچکی با یک آسیاب آبی قدیمی و مزرعه‌هایی هموار در پیرامونش. به اینجا آمده بودم چون در یک دوره ی یک ساله ی تحصیلات عالیه در رشته ی داستان نویسی دانشگاه ایست آنگلیا پذیرفته شده بودم. دانشگاه ده مایل از آنجا فاصله داشت- در شهر نوریچ بود که کلیسای جامع هم داشت- ولی من ماشین نداشتم و تنها راه رسیدن به آنجا سوارشدن به اتوبوسی بود که فقط یک بار صبح و یک بار هنگام ناهار و یک بار هم شب کار می کرد. ولی هنوز زود بود که بفهمم مشکل چندانی در این زمینه وجود ندارد: کم پیش می آمد که لازم شد بیش از دو بار در هفته به دانشگاه بروم. اتاقی در خانه ای کوچک اجاره کرده بودم که از آنِ مردی بود سی و اندی ساله که زنش به تازگی ترکش کرده بود. بی شک، خانه برای او پر از ارواح سرگردانِ رویاهای ویران شده اش بود – شاید هم فقط می خواست دور و بر من نباشد؛ در هر حال، روزهای متوالی می گذشت بی آنکه نگاهم به او بیفتد. به عبارت دیگر، پس از زندگی جنون آمیزی که در لندن گذرانده بودم، کارم به اینجا کشیده بود: رودررو با حجمی غیرعادی از سکوت و تنهایی که بایست در آن، خودم را به نویسنده تبدیل می کردم.
اتاق کوچکم راستش شباهتی به اتاق های زیرشیروانی کلاسیک نویسنده ها نداشت. سقفش چنان اریب بود که از تنگیِ جا، وحشتت می گرفت- با این حال اگر روی نوک پا می ایستادم، از تک پنجره ام چشم اندازی پیش رویم بود از زمین های شخم خورده که تا دوردست ها امتداد داشت. میز کوچکی داشتم که ماشین تحریرم و یک چراغ رومیزی کم و بیش کل سطحش را می گرفت. کف زمین، عوض تخت، یک تکه فوم مستطیل شکل صنعتی بود که سبب می شد در خواب عرق کنم- حتا در طول سرمای گزنده ی شب های نُرفولک.
در همین اتاق، دو تا از داستان هایی را که در طول تابستان نوشته بودم خوب و دقیق بررسی کردم و از خودم پرسیدم که آیا آن قدر خوب هستند که به همکلاسی های تازه ام تحویل بدهم. (می دانستم کلاسمان شش نفره است، و هر دو هفته یک بار همدیگر را می بینیم.) در آن نقطه از زندگی ام، جز این دو داستان، نثر داستانی چندانی ننوشته بودم، و قبولی ام در آن دوره ی دانشگاهی به واسطه ی نوشتن نمایشنامه ای رادیویی بود که بی بی سی رد کرده بود. در حقیقت، پیش از آن، قاطعانه در ذهنم نقشه ها کشیده بودم که تا بیست سالگی، ستاره ی راک شده باشم، ولی رویاهای ادبی ام تازه به من رخ نموده بودند. آن دو داستانی که به دقت بررسی شان می کردم، در واکنش به خبر قبولی ام در آن دوره ی دانشگاهی و با یک جور دلهره نوشته شده بود. یکی درباره ی عهد و پیمان هولناکی برای خودکشی بود، آن یکی درباره ی دعواهای خیابانی در اسکاتلند، که من مدتی را در آن به کار خیریه گذرانده بودم. آن قدرها خوب نبودند. داستان دیگری را شروع کردم، درباره ی نوجوانی که به گربه اش سم می دهد، که مثل آن دو تای دیگر در بریتانیای معاصر رخ می داد. بعد، یک شب در طول سومین یا چهارمین هفته ای که در آن اتاق کوچک سپری می کردم، دیدم که دارم با شور و شوقی تازه و سمج، درباره ی ژاپن می نویسم- درباره ی ناگازاکی، شهر زادگاهم، در طول آخرین روزهای جنگ جهانی دوم.
باید اذعان کنم که غافلگیر شده بودم. امروز، جوِ حاکم چنان است که برای نویسنده ی جوان و مشتاق که میراث فرهنگیِ تلفیقی دارد کم وبیش غریزی است که “ریشه ها”ی خود را در اثرش بکاود. ولی آن زمان این موضوع ابدا مطرح نبود. هنوز چند سال مانده بود تا به انفجار ادبیات “چندفرهنگی” در بریتانیا برسیم. سلمان رشدی فردی ناشناخته بود تنها با یک رمان، که آن هم دیگر چاپ نمی شد. اگر از مردم می خواستی نام رمان نویس برتر و جوان بریتانیای آن روز را بگوید، ممکن بود به مارگارت درَبل اشاره کنند؛ از نویسندگان مسن تر، به آیریس مُرداک، کینگسلی اِیمیس، ویلیام گلدینگ، آنتونی برجس، و جان فَولز. خارجی ها نظیر چون گابریل گارسیا مارکز، میلان کوندرا یا بورخس را فقط افراد معدودی می خواندند و نام آنها حتا برای خوانندگان جدی هم بی معنی بود.
حال و هوای ادبی آن روز این گونه بود. و این گونه بود که وقتی آن نخستین داستان ژاپنی خود را به پایان رساندم، با وجود اینکه به کلی حس می کردم چیزی را کشف کرده ام که از منظری تازه مهم است، بی درنگ از خود پرسیدم که آیا این حرکت را نباید یک جور قربان صدقه ی خود رفتن دید؟ آیا نباید به سرعت برگردم سراغ موضوعات “طبیعی” تر. و پس از تردیدی قابل توجه بود که کم کم داستانم را به این و آن نشان دادم، و تا همین امروز هم عمیقا سپاسگزارم از همکلاسی هایم، آموزگارانم، مالکوم بردبری و آنجلا کارتر، و پاول بِیلیِ رمان نویس- که آن سال نویسنده ی مهمان دانشگاه بود- به دلیل واکنش های قاطعانه ی تشویق آمیزشان. اگر این واکنش ها کمتر مثبت بود، ممکن بود دیگر هیچ وقت درباره ی ژاپن ننویسم. به این ترتیب، برگشتم به اتاقم و نوشتم و نوشتم. در طول زمستان ۱۹۷۹-۱۹۸۰ و بخش زیادی از بهار، عملا جز پنج دانشجوی دیگر کلاسم، بقال دهکده که از او کورن فلکس صبحانه و قلوه ی گوسفند می خریدم -که خودم را با آنها زنده نگه می داشتم- و دوست دخترم، لورنا، ( که امروز زنم است)، و هر دو هفته یک بار، آخر هفته ها به دیدنم می آمد، با هیچ کس حرف نزدم. زندگی متعادلی نبود، ولی در آن چهار پنج ماه موفق شدم نیمی از اولین رمانممنظره ی پریده رنگ تپه ها را تمام کنم- که آن هم در ناگازاکی رخ می داد، در سال های التیامش پس از فروافتادن بمب اتم. به یاد می آورم که در طول این دوره، هر از گاه، با فکرِ داستان هایی کوتاه که در ژاپن رخ ندهد، بازی می کردم، و البته می دیدم که علاقه ام به سرعت از بین می رود.
آن ماه ها برای من حیاتی بودند، آن قدر که بدون آنها چه بسا هیچ گاه نویسنده نمی شدم. از آن زمان تاکنون، زیاد به گذشته نگاه می کنم و از خود می پرسم: بر من چه می گذشت؟ این همه انرژی بخصوص از کجا بود؟ نتیجه ای که می گیرم این است که درست در آن نقطه از زندگی ام، سخت درگیر «حفظ کردن» شده بودم. برای توضیح این مطلب، ناگزیر خواهم شد که کمی عقب تر برگردم.
در پنج سالگی، در آوریل سال ۱۹۶۰، همراه پدرومادرو خواهرم به انگستان آمدیم، به شهر گیلدفورد، در ساری، منطقه ی اعیانی دلالان سهام در سی مایلی جنوب لندن. پدرم دانشمند و پژوهشگر اقیانوس شناسی بود که آمده بود برای دولت بریتانیا کار کند. دستگاهی که داشت اختراع می کرد، از قضا امروز بخشی از کلکسیون دائمی موزه علم لندن است.
عکس هایی که کمی پس از رسیدن ما گرفته شده، انگلستانی را نشان می دهد از دوره ای ناپدیدشده. مردها پولیورهای یقه هفت پشمی به تن دارند با کراوات، پشت ماشین ها هنوز تایر زاپاس و یدک کش است. بیتلز، انقلاب جنسی، اعتراض های دانشجویی، “چندفرهنگی گرایی”، همگی به زودی از راه می رسیدند، ولی باورش سخت است که انگلستانی که خانواده ی ما اولین بار با آن رو به رو شد، حتا فکرش را هم نمی کرد. ملاقات با آدمی خارجی که از فرانسه یا ایتالیا آمده بود، اتفاق قابل توجهی بود- چه رسد به دیدن کسی از ژاپن.
خانواده ی ما در بن بستی متشکل از دوازده خانه زندگی می کرد- درست در انتهای مسیر سنگفرشی که به زمین های خارج شهر می رسید. تا مزرعه ی محلی و کوچه ای که در آن، صف گاوها بین زمین های زراعی به کندی می رفتند و می آمدند، کمتر از پنج دقیقه پیاده روی بود. شیر را با اسب و درشکه تحویل می دادند. تصویر رایجی که از اولین روزهایم در انگلستان به وضوح به خاطر می آورم تصویر خارپشت هاست- موجودات بانمک و تیغ تیغی شب زیستی که آن موقع در بیرون شهر فراوان بودند- شب ها زیر چرخ ماشین ها له می شدند، و در شبنم صبحگاه کنار جاده رها می شدند تا رفتگران جمعشان کنند.
همه ی همسایه های ما به کلیسا می رفتند، و وقتی می رفتم با بچه های آنها بازی کنم، می دیدم که پیش از غذا دعای مختصری می خوانند.
به مدرسه ی یکشنبه ها رفتم، و طولی نکشید که در گروه سرود کلیسا سرود خواندم. در ده سالگی، اولین ژاپنی ای بودم که رهبر گروه سرود گیلدفورد شده بود. تنها غیرانگلیسی دبستان محلی بودم – چه بسا در کل تاریخ آن دبستان – و از یازده سالگی، با قطار به مدرسه ی دولتی شهر کناری می رفتم. صبح به صبح در واگن قطار، در کنار ردیف مردهایی با کت و شلوارهای راه راه و کلاه های لبه دار می نشستم که در راه دفترهاشان در لندن بودند.
تا آن مقطع، آدابی را که آن روزها از پسران انگلیسی انتظار می رفت، به خوبی آموخته بودم. می دانستم که وقتی به خانه ی دوستم می روم، همین که آدم بزرگی پا به اتاق می گذاشت، بایست به سرعت از جا بلند شوم. آموختم که هنگام غذاخوردن، پیش از اینکه از سر میز بلند شوم، باید اجازه بگیرم. تنها پسر خارجی محله بودم و همین سبب شد که شهرتی به هم بزنم. بچه های محله، پیش از اینکه با آنها آشنا بشوم، مرا می شناختند. گاهی آدم بزرگ هایی که به کلی برایم غریبه بودند، در خیابان یا فروشگاه های محلی به اسم کوچک صدایم می زدند.
وقتی به آن دوره می اندیشم و به یاد می آورم که آن زمان، از پایان جنگ جهانی – که در آن، ژاپنی ها بدترین دشمنان انگلیسی ها بودند- کمتر از بیست سال گذشته بود، شگفت زده می شوم از آن همه پذیرا بودن و دست و دلبازی ذاتی شان، که سبب شد خانواده ام در یک جامعه ی معمولی انگلیسی پذیرفته شود. محبت، احترام و کنجکاوی ام تا امروز نسبت به نسل بریتانیایی هایی که از جنگ جهانی دوم جان به در بردند و در پس لرزه های آن، در اقتصاد و رفاه جانِ تازه ی شگفت انگیزی دمیدند، به شکل قابل توجهی برآمده از تجربه ی شخصی ام از آن سال هاست.
آن روزها در خانه، با پدرو مادر ژاپنی ام زندگی دیگری داشتم. در خانه قوانین دیگری حاکم بود، توقعات دیگری و زبان دیگری. نیت اولیه ی والدینم این بود که پس از یک سال- یا شاید دو سال- به ژاپن باز گردیم. در واقع، در طول یازده سال اول زندگی مان در انگلستان، در یک وضعیت ابدی «سال بعد برمی گردیم» بودیم. در نتیجه، نگاه والدین من نگاه مسافر بود، نه نگاه مهاجر. اغلب پیش می آمد که مشاهدات خود از رسوم عجیب و غریب اهالی آنجا را برای هم تعریف می کردند بی اینکه هیچ وقت احساس کنند که برای سازگارکردن خود با آنها، باری بر دوش دارند. و تا مدتی طولانی این فرض باقی ماند که من بر خواهم گشت و دوران بزرگسالی ام را در ژاپن زندگی خواهم کرد، و بسیار تلاش ها صورت گرفت تا پا به پای تحصیلات در انگلستان، جنبه ی تعالیم ژاپنی من هم مغفول نمانَد. هر ماه بسته ای از ژاپن می رسید شامل قصه های مصور ماه پیش و مجله ها و کتابچه های آموزشی، که همه را حریصانه می بلعیدم. در سال های نوجوانی، از یک جا به بعد، این بسته ها دیگر به خانه مان پست نشد – شاید پس از مرگ پدربزرگم- ولی حرف های والدینم از دوستان و آشنایان قدیمی و برش هایی از زندگی شان در ژاپن همواره حجم مستمری از تصویرها و تاثیرها را منتقل می کرد. خودم هم تصویر خانه ی خودم را داشتم. تصویرهایی که از فرط گستردگی و وضوح، غافلگیرکننده اند- تصویرهایی از پدربزرگ و مادربزرگم، از اسباب بازی های محبوبی که در ژاپن مانده بود، از خانه ی سنتی ژاپنی ای که در آن زندگی کرده بودیم (حتا همین امروز هم می توانم اتاق به اتاق در ذهنم بازسازی اش کنم)، مهد کودکم، ایستگاه محلی تراموا، سگ بدجنسی که لب پل زندگی می کرد، صندلی آن سلمانی که برای پسرهای کوچک تنظیم شده بود و جلو آینه ی بزرگش، یک فرمان ماشین داشت.
همه ی اینها روی هم جمع شد و سبب شد که در سال هایی که بزرگ می شدم، و مدت زیادی پیش از اینکه به خلق دنیاهای داستانی حتا فکر کنم، در مغزم سخت سرگرم ساختن جایی سرشار از جزییات به نام “ژاپن” باشم – جایی که به نوعی به آن تعلق داشتم، و جایی که یک جورهایی، هویت و اعتماد به نفسم را از آنجا می گرفتم. این که در آن دوره، هیچ گاه به ژاپن برنگشتم، تنها اثرش این شد که تصویرم از آن کشور را واضح تر و شخصی تر کرد.
به این ترتیب بود که نیاز به حفظ و حراست شکل گرفت. چون تا حوالی میانه ی دهه بیست سالگی ام به درک چند چیز کلیدی نزدیک می شدم- گرچه آن روزها هیچ وقت این چیزها را به هم مربوط نمی دیدم: کم کم می پذیرفتم که ژاپنِ “من” دیگر چه بسا جایی نباشد که بتوانم با هواپیما به آنجا بروم؛ اینکه آن سبک و سیاق زندگی که پدرو مادرم از آن حرف می زدند و خودم از سالهای اولیه ی کودکی ام به یاد می آوردم، در طول دهه های ۱۹۶۰ و۱۹۷۰ دیگر اثری ازشان نمانده؛ اینکه در هر حال، ژاپن ای که در مغزم وجود داشته، چه بسا از همان ابتدا مفهومی احساسی بوده که طفلی با خاطره، تخیل و گمان پردازی اش سر هم کرده. و شاید از همه قابل توجه تر، به این درک رسیده بودم که هر سال که بزرگ تر می شوم، این ژاپن من- این جای گرانبها که با آن بزرگ شده ام- محو و محوتر می شود.
حالا مطمئنم که همین احساس بود- همین حس که ژاپن “من” منحصر به فرد و در عین حال بی اندازه شکننده است، چیزی که نمی شود از بیرون، صحت و سقمش را سنجید- که در آن اتاق کوچک در نُرفولک مرا به ادامه دادن وا داشت. داشتم روی کاغذ ثبت می کردم آن همه رنگ ها، آداب و تشریفات و جایگاهش را به همراه کم و کاستی هاش، و هر آنچه درباره ی آنجا به فکرم می رسید، پیش از آنکه برای همیشه از ذهنم محو شود. آرزویم این بود که ژاپنم را در داستان، بازسازی کنم تا جایش امن شود، چنان که بتوانم بعدتر به کتابی اشاره کنم و بگویم: “بله، ژاپن من آنجاست، توی آن کتاب.”
بهار ۱۹۸۳، سه سال و نیم بعدتر. حالا با لورنا در لندن بودیم، در آپارتمان دو اتاقه ای در طبقه ی بالای ساختمانی بلند و باریک، که خود، بالای تپه ای بود در یکی از بلندترین نقطه های شهر. نزدیکش پایه ی بلند آنتن تلویزیون بود و وقتی می خواستیم در گرامافون به صفحه هامان گوش بدهیم، صداهای تلویزیونی، روح وار و بی اجازه، وسط صدای بلندگوهای ما می پرید. اتاق نشیمن ما کاناپه و مبل نداشت، ولی دو تشک روی زمین داشتیم با بالشتک هایی که روی آنها می چیدیم. میز بزرگی هم بود که در طول روز روی آن می نوشتم، و شب ها روی آن شام می خوردیم. جای مجللی نبود، ولی زندگی در آنجا را دوست داشتیم. سال پیش از آن، اولین رمانم را منتشر کرده بودم، و فیلمنامه ی کوتاهی هم نوشته بودم که بنا بود فیلمش به زودی از تلویزیون بریتانیا پخش شود.
مدتی به شکلی معقول به رمان اولم بالیده بودم ولی از بهار آن سال، حسی خرده گیر از سر نارضایتی به جانم افتاده بود. مشکل اینجا بود: اولین رمان و اولین فیلمنامه ی تلویزیونی ام زیادی به هم شبیه بودند. نه فقط در سوژه، بلکه در شیوه و سبک. هر چه بیشتر به رمانم نگاهش می کردم، بیشتر به فیلمنامه شبیه می شد- مجموعه ای از دیالوگ، به علاوه ی هدایتِ سیر داستان. این موضوع تا زمانی ایرادی نداشت، ولی حالا دلم می خواست داستانی بنویسم که بتواند تنها روی کاغذ، خوب جواب بدهد و کار کند. اگر قرار باشد رمان کم و بیش همان تجربه ای را فراهم کند که آدم بتواند با روشن کردن تلویزیون پیدا کند، اصلا چرا رمان نوشتن؟ داستان مکتوب چگونه ممکن بود در برابر قدرت سینما و تلویزیون امیدوار به بقا باشد اگر چیزی منحصر به فرد ارائه نمی کرد، چیزی که دیگر فرم ها قدرت ارائه اش را نداشتند؟
حوالی این زمان، مبتلا به ویروسی شدم و چند روزی در رختخواب ماندم. وقتی که اوج بیماری ام فرونشست، و دیگر تمام مدت نمی خواستم بخوابم، فهمیدم که شیء سنگینی که حضورش وسط ملافه های رختخوابم اذیتم کرده بود، در واقع اولین جلد در جست و جوی زمان از دست رفته ی مارسل پروست است. کتاب آنجا بود، پس شروع کردم به خواندنش. شاید وضعیت همچنان تب آلود من هم بی تاثیر نبود، ولی پیش درآمد و بخش کامبری آن کتاب به کلی میخکوبم کرد. بارها و بارها خواندمشان. به کلی صرف نظر از زیبایی ناب این بخش ها، هیجان زده شده بودم از ابزارهایی که پروست با آنها یک بخش داستان را به بخش دیگر می رساند. ترتیب رخدادها و صحنه ها اصول معمول توالی زمانی و نیز اقتضائات یک طرح خطی را رعایت نمی کرد. در عوض، به نظر می رسید پراکنده اندیشی ها، یا دگرگونی پذیری های خاطرات، نوشته را از بخشی به بخش دیگر می برد. گاهی به خود می آمدم و می دیدم حیرانم که چرا این دو لحظه ی به ظاهر بی ارتباط به هم، در ذهن راوی پهلوبه پهلوی هم قرار گرفته؟ ناگهان راه هیجان انگیز و آزادتری را برای نوشتن رمان دومم پیش روی خود می دیدم؛ راهی که می توانست روی کاغذ، غنایی ببخشد و تحرکی درونی ایجاد کند که ترسیمش روی هیچ پرده ای ممکن نبود. اگر می توانستم با پراکنده اندیشی و خاطرات سیال ذهن راوی، از بخشی از داستان به بخش دیگر بروم، می توانستم چیزی خلق کنم شبیه آنچه که نقاش اثری آبستره ممکن است با انتخاب شکل ها و رنگ ها روی یک بوم بیافریند. می توانستم صحنه ای از دو روز قبل را درست کنار صحنه ای از بیست سال قبل تر بچینم و از خواننده بخواهم که روی رابطه ی بین این دو تامل کند. اندک اندک به این فکر افتادم که به این شکل، ممکن است بتوانم آن همه لایه های خودفریبی و انکار را که بر نگاه هر شخص، از خودش و گذشته اش پرده می افکند، پیش چشم قرار بدهم.
مارس ۱۹۸۸٫ ۳۳ ساله بودم. حالا کاناپه ای داشتیم که روی آن دراز کشیده بودم و به آلبومی از تام ویتس گوش می دادم. یک سال پیش از آن، با لورنا در نقطه ای نه چندان اعیانی ولی دلپذیر در جنوب لندن، خانه خریده بودیم و در این خانه، اولین بار، کتابخانه و اتاق کار خودم را داشتم. کوچک بود و در نداشت، ولی من ذوق داشتم از اینکه می شد کاغذهام دور و بر پخش باشد بی اینکه ناگزیر باشم در انتهای هر روز جمع شان کنم. و در همان کتابخانه بود- یا دست کم من بر این باورم- که به تازگی رمان سومم را تمام کرده بودم. آن رمان، نخستین رمانم بود که در ژاپن نمی گذشت- حالا که رمان های قبلی را نوشته بودم، ژاپن شخصی من کمتر آسیب پذیر شده بود. و راستش، کتاب تازه ام، که قرار بود بازمانده ی روز نام بگیرد، به شدیدترین شکل ممکن انگلیسی به نظر می رسید- هر چند، امیدوار بودم که، نه به سبک و سیاق بسیاری از نویسندگان بریتانیایی نسل قدیم تر. حواسم بود که فرض را بر این نگذارم که خواننده هام همه انگلیسی اند، و با فحوا و دلمشغولی های انگلیسی، به شکلی بومی، آشنایی دارند- در حالی که به نظرم خیلی از آن نویسندگان فرضشان این بود. تا آن موقع، نویسندگانی نظیر سلمان رشدی و وی. اس. نایپل راهی به سوی ادبیات بین المللی تر و برون نگرتر ابداع کرده بودند، راهی که مدعی هیچ گونه مرکزیت یا اهمیت خودبه خودی برای بریتانیا نبود. نوشته های آنها در گسترده ترین معنای ممکن، پسااستعماری بود. من هم مثل آنها می خواستم ادبیاتی “جهانی” بنویسم که بتواند به سهولت از مرزهای فرهنگی و زبانی عبور کند- گرچه با نوشتن داستانی که در دنیایی- به ظاهر و مشخصا- انگلیسی رخ بدهد. نسخه ای که من از انگلستان روایت کرده بودم یک جور انگلستان اسطوره ای بود، که به باور من، شمایل و تصویر بیرونی اش همان موقع هم در ذهن بسیاری از آدم های دنیا، از جمله کسانی که هیچ وقت به این کشور سفر نکرده بودند، وجود داشت.
رمانی که به تازگی تمامش کرده بودم، قصه ی پیشکاری انگلیسی بود که، بسیار دیر در زندگانی اش، درمی یابد که زندگی خود را با ارزش هایی نادرست سپری کرده؛ بهترین سال های عمرش را به خدمتگزاری فردی همدل با نازی ها مشغول بوده، و با یک عمر شکست در مسئولیت پذیری اخلاقی و سیاسی، به شکلی عمیق، زندگی خود را تباه کرده. و علاوه بر آن، در راه تلاش برای تبدیل شدن به پیشکاری بی نقص، خود را از عشق ورزیدن به زنی مهم در زندگیش، و دوست داشته شدن محروم کرده.
بارها دستنویس رمانم را می خواندم و منطقا از آن رضایت داشتم. با این حال، حسی بر من خرده می گرفت و می گفت یک چیزی کم است.
بعد، همان طور که داشتم می گفتم، یک شب در خانه مان، روی کاناپه بودم و داشتم به تام ویتس گوش می کردم. و تام ویتس شروع کرد به خواندن ترانه ای به نام “Ruby’s arms” )آغوش روبی). شاید برخی از شما آن را شنیده باشید. (حتا به این فکر کرده بودم که در این لحظه برایتان بخوانمش، ولی نظرم عوض شد.) ترانه ای است عاشقانه درباره ی مردی، شاید سربازی، که معشوقش را در خواب رها می کند و می رود. صبح زود است، در خیابان دور می شود و می رود که سوار قطار شود. هیچ چیز غیرمعمولی در آن نیست. ولی آهنگ را قلندری آمریکایی با صدایی خش دار می خواند که پاک بیگانه است از آشکار ساختن احساسات درونی اش. و اینجا بود که وسط آهنگ، یک «آن» پیش آمد- وقتی که خواننده به ما می گوید که قلبش دارد می شکند. این «آن» به دلیل کشمکش میان احساسات و مقاومت عظیمی که به وضوح برای ابرازش به خرج می داده ولی اکنون به وضوح مغلوبش شده، از فرط اثرگذاری، کم و بیش از حد تحمل بیرون است. تام ویتس در این بخش از ترانه، به شکلی باشکوه، خود را رها و خالی می کند و تو یک عمر خویشتن داری فردی خشن و زمخت را حس می کنی که در برابر غمی انبوه و بی انتها یکباره خرد می شود.
همچنان که به تام ویتس گوش می کردم، ناگهان دریافتم کاری که هنوز مانده و باید بکنم چیست. پیش از آن، بی تامل، تصمیم گرفته بودم که پیشکار انگلیسی ام تا انتها، دفاعیات احساسی خودش را حفظ کند و موفق شود خود را پشت آنها پنهان کند، هم از خودش و هم از خواننده. حالا می دیدم که باید این تصمیم را رد کنم. نزدیک انتهای داستانم، درست برای یک لحظه – لحظه ای که لازم بود به دقت انتخابش کنم – بایست زره او را ترک می دادم. بایست اجازه می دادم حسرتی عظیم و غمبار، در یک لحظه ی گذرا، در آن زیر به چشم بیاید.
باید بگویم که در چندین موقعیت دیگر هم، از صدای خواننده ها درس هایی اساسی آموخته ام. اشاره ام کمتر به ترانه هایی است که خوانده می شود و بیشتر به خودِ خواندن است. چنان که می دانیم، صدای آدمیزاد در آواز قادر به خلق معجونی است تصورناپذیر و پیچیده از احساسات. وجه خاصی از نوشته های من، در طول سال ها، تحت تاثیر کسانی از جمله باب دیلن، نینا سیمون، امیلیو هریس، ری چارلز، بروس اسپرینگستین، جیلین ولچ و دوست و همکارم، استیسی کِنت، قرار داشته است. در صداهاشان چیزی را روی هوا قاپیده ام و به خودم گفته ام: «آهان، آره، همین است! این همان چیزی است که باید توی این صحنه ثبت و ضبط کنم. چیزی خیلی نزدیک به این.» اغلب، حسی بوده که هیچ گاه نمی توانم به صورت کامل در قالب کلمه درش آورم، ولی هست، در صدای خواننده هست، و حالا چیزی به دستم داده اند که باید همان را هدف بگیرمش.
در اکتبر ۱۹۹۹ کریستوفر هوبنر، شاعر آلمانی، از سوی کمیته ی بین المللی آشویتز دعوتم کرد که چند روزی را به بازدید از آن اردوگاهِ سابق بگذرانم. اقامتگاهم مرکز ملاقات جوانان آشویتز بود در جاده ای میان اولین اردوگاه آشویتز و اردوگاه مرگ بیرکنا، دومایل آن سوترش. این مکان ها را نشانم داده بودند، و به صورت غیر رسمی، سه تن از نجات یافتگان از آن روزها را ملاقات کرده بودم. حس می کردم که، دست کم از نظر جغرافیایی، نزدیک شده ام به قلب نیروی تیره و تاری که نسل من زیر سایه اش بزرگ شده بود. در یک بعدازظهر نمناک، در بیرکنا، جلو ویرانه ی اتاق های گاز ایستاده بودم که حالا به طرزی غریب مهجور و متروک بود- کم و بیش همان جور که آلمان ها منفجرشان کرده بودند و سپس با ارتش سرخ گریخته بودند. اکنون از آن فقط تکه های سیمانی خیس و خُردی به جا مانده بود در معرض آب و هوای زمخت لهستان، که سال به سال بیشتر رو به زوال می رفت. میزبان های من از دوراهی پیش رویشان گفتند. آیا باید این بقایا را حفظ کرد؟ آیا باید با گنبدهای شیشه ای روی آنها را پوشاند، تا آنها را برای چشمان نسل های آینده محافظت کرد؟ یا باید گذاشت که، آهسته و طبیعی، از میان بروند؟ به نظر من، استعاره ای قوی بود از دوراهی ای بزرگ تر. چنین خاطره هایی را چگونه بایست حفظ کرد؟ آیا گنبدهای شیشه ای می توانستند این بقایای شرارت و زجر را بدل به نمایشگاه های موزه ایِ بی آزار کنند؟ چه چیز را باید برگزینیم تا در خاطر نگه داریم؟ کِی فراموش کردن و گذشتن، بهتر است؟
۴۴ سالم بود. تا آن زمان، من به جنگ جهانی دوم، و هول و هراس ها و پیروزمندی هاش به چشم چیزی متعلق به نسل والدینم می نگریستم. ولی حالا به ذهنم خطور کرده بود که طولی نخواهد کشید که بسیار کسان که آن رویدادهای عظیم را دست اول شاهد بوده اند، دیگر زنده نباشند. و آن وقت، بعدش چی؟ آیا بارِ به یاد آوردن، بر دوش نسل خودم می افتاد؟ ما سال های جنگ را تجربه نکرده بودیم، ولی دست کم والدینی بزرگمان کرده بودند که سال های جنگ، به صورتی نازدودنی، شکلشان داده بود. اکنون آیا من، در مقام قصه نویس، وظیفه ای دارم که تا به حال از آن غافل مانده ام؟ وظیفه ی انتقال این خاطره ها و درس ها از نسل والدینمان به نسل بعد از خودمان، به بهترین شکلی که می توانم؟
اندک زمانی بعدتر، در برابر جمعی در توکیو صحبت می کردم که یک نفر از طبقه ی همکف سوال کرد، سوالی رایج، که کار بعدی ام احتمالا روی چه چیزی خواهد بود. فرد پرسنده مشخصا اشاره کرد که کتاب های من اغلب مربوطند به افرادی که در طول دوره های آشوب بزرگ اجتماعی، سیاسی زندگی کرده اند، و سپس برمی گردند به زندگی هاشان نگاه می کنند و می کوشند با خاطرات تاریک تر و شرم آگین تر خود کنار بیایند. خانم پرسنده پرسید آیا کتاب های بعدی من همچنان عرصه های مشابهی را پوشش خواهد داد؟
دیدم جوابی که به او می دهم از پیش آماده نبوده. گفتم بله، اغلب درباره ی همین دست آدم ها نوشته ام که میان فراموش کردن و به یاد آوردن در تقلا بوده اند. ولی در آینده، آرزوی واقعی ام این است که داستانی بنویسم درباره ی اینکه یک ملت یا یک اجتماع چگونه با این سوال ها روبه رو می شود. آیا ملت هم مثل آدم ها و به همان شکل به یاد می آورد و فراموش می کند؟ یا تفاوت های مهمی وجود دارد؟ خاطرات یک ملت دقیقا چیست؟ کجا ذخیره می شود؟ چگونه شکل می گیرد و کنترل می شود؟ آیا وقت هایی وجود دارد که فراموش کردن تنها راه توقف خشونت باشد، یا تنها راه توقف یک جامعه از فروپاشیدن در هرج و مرج یا جنگ؟ از سوی دیگر، آیا واقعا می توان روی بنیان‌های فراموشیِ ارادی و اجرای ناکام عدالت، ملت هایی باثبات و آزاد بنا شوند؟ دیدم که دارم به پرسشگر می گویم که می خواهم راهی بیابم برای نوشتن درباره ی این چیزها، ولی در حال حاضر، متاسفانه، راهی به فکرم نمی رسد.
یک شب در اوایل سال ۲۰۰۱ در اتاق تاریک جلویی در خانه مان در شمال لندن (که آن زمان در آن زندگی می کردیم)، با لورنا به تماشای فیلمی از هوارد هاکس محصول ۱۹۳۴ به نام قرن بیستم نشستم. به زودی دریافتیم عنوان فیلم به قرنی که به تازگی پشت سر گذاشته بودیم اشاره ندارد، بلکه اسم قطار مجلل و معروف آن زمان بوده که نیویورک را به شیکاگو وصل می کرده. چنان که برخی از شما ممکن است بدانید، این فیلم یک کمدی پرشتاب است، که عمدتا در قطار رخ می دهد، و حکایت یک تهیه کننده ی تئاتر برادوی را روایت می کند که با استیصالی فزاینده می کوشد جلو بازیگر نقش اول زن خود را بگیرد که با رویای ستاره شدن در سینما عازم هالیوود است. فیلم روی بازی کمدی درخشان جان بَریمور بنا شده که از بازیگران بزرگ زمانه اش بود. حالات چهره اش، رفتارش، کم و بیش تک تک حرف هایی که می زند لایه هایی از طنز و تناقض در خود دارد، مسخرگی های مردی که غرق خودمحوری و ننه من غریبم بازی است. از بسیاری جهات بازی اش عالی است. با این حال، همچنان که فیلم جلو می رفت، دیدم که، به طرزی عجیب، درگیر قصه نشده ام. ابتدا سردر نمی آوردم. بریمور را دوست داشتم، و هوادار پروپاقرص دیگر فیلم های هوارد هاکس در آن دوره ام- فیلم هایی نظیر گرل فرایدی او His Girl Friday، و فقط فرشته ها بال دارند Only Angels Have Wings. بعد، حوالی یک ساعت از فیلم گذشته بود که فکری ساده و تکان دهنده به سراغم آمد. دلیل اینکه خیلی از کاراکترهای شفاف و بی اندازه باورپذیر در بسیاری از رمان ها، فیلم ها و نمایش ها نمی توانستند تحت تاثیر قرارم بدهند، این بود که این کاراکترها با هیچ شخصیت دیگری هیچ رابطه ی جالب انسانی برقرار نمی کردند. و بی درنگ، این فکر در ارتباط با کار خودم به سراغم آمد: اگر دست از نگرانی درباره ی کاراکترهام بردارم و در عوض نگران رابطه هایم باشم چه می شود؟
همان طور که قطار تلق تلق کنان به سمت غرب می رفت و جان بریمور هم دیوانه تر می شد، به حرف معروفِ ای. ام. فاستر درباره ی تمایز میان کاراکترهای سه بعدی و دوبعدی فکر می کردم. او گفته بود یک کاراکتر داستانی وقتی سه بعدی می شود که “به شکلی متقاعدکننده غافلگیرمان کند”. با این کار شخصیت ها “گرد” می شدند. ولی حالا از خود می پرسیدم اگر یک کاراکتر سه بعدی باشد ولی رابطه هایش سه بعدی نباشد چه؟ در جای دیگری در همان مجموعه سخنان، فاستر تصویری طنزآمیز به کار برده بود و گفته بود که باید خط داستانی یک رمان را با یک انبرک بالا نگه داریم تا، مثل یک کرم جنبان، زیر نور به دقت بررسی اش کنیم. آیا من نمی توانستم کار مشابهی بکنم و رابطه های مختلفی را که در هر داستانی “متقاطع” اند، زیر نور، بالا بگیرم؟ آیا می توانم این کار را با کار خودم بکنم – با داستان هایی که تمام کرده ام و با داستان هایی که در حال طرح ریزیشان هستم؟ می توانم مثلا به این رابطه ی استاد-شاگرد، این گونه نگاه کنم. آیا این کار نتیجه ای خردمندانه و تازه خواهد داشت؟ یا حالا که به آن زل می زدم، معلوم می شد که کلیشه ای ست فرسوده، شبیه آنها که در صدها داستان معمولی یافت می شود؟ یا رابطه میان دو دوستِ رقیب: آیا پویاست؟ آیا پژواک احساسی دارد؟ آیا تکامل می یابد؟ آیا به طرزی متقاعدکننده غافلگیر می کند؟ سه بعدی است؟ ناگهان حس کردم که اکنون بهتر می فهمم چرا در گذشته، علی رغم استفاده ام از راه حل هایی مستاصل، جنبه های مختلفی از کارهای من خوب از آب در نیامده. همچنان که به جان بریمور زل زده بودم، این فکر به سرم زد که همه ی داستان های خوب، صرف نظر از اینکه اسلوب های روایتشان چقدر افراطی یا سنتی بوده اند، رابطه هایی داشته اند که برای ما مهم بوده، تکانمان داده، سرگرممان کرده، غافلگیرمان کرده. شاید در آینده، اگر بیشتر به رابطه هام می رسیدم، کاراکترهای من خودشان هوای خودشان را داشتند.
اکنون که این را می گویم به فکرم می رسد که ممکن است اشاره ام به چیزی باشد که همواره برای شما واضح بوده. ولی تنها حرفم این است که این فکر در مسیر زندگی نویسندگی ام، به طرزی غافلگیرکننده دیر به سراغم آمد، و من اکنون آن را به چشم یک نقطه عطف می بینم- و قابل قیاس با دیگر چیزهایی که امروز برای شما توصیف کردم. از آن زمان به بعد، داستان هام را به شکلی دیگر بنا کردم. مثلا هنگام نوشتن رمانم هرگز ترکم نکن، از همان ابتدا شروع کردم به اندیشیدن به رابطه های مثلثی مرکزی اش، و پس از آن، اندیشدن به رابطه های دیگری که از دل آنها برمی آمد.
نقطه عطف های مهم در زندگی حرفه ای یک نویسنده – و چه بسا در بسیاری دیگر از حرفه ها – شبیه این است. اغلب، لحظه هایی کوچک و بی نظم اند. بارقه های خاموش و خصوصی مکاشفه. زیاد نمی آیند، و وقتی می آیند، ممکن است به کلی بدون های و هو باشد، و مربی ها یا همکاران هم تاییدشان نکرده باشند. برای جلب توجه، اغلب باید با اقتضائات بلندمدت تر و ظاهرا مصرانه‌تر، رقابت کنند. گاهی چیزی که آشکار می کنند ممکن است بر خلاف خِردِ رایج باشند. ولی وقتی می آیند، مهم است که بتوانیم آنها را چنان که هستند بشناسیم. وگرنه از دستمان سُر می خورند و می روند.
اینجا روی چیزهای کوچک و چیزهای شخصی تاکید کردم، زیرا اساسا کارهای من همین است. آدمی که در اتاقی ساکت می نشیند و می نویسد، در حالی که می کوشد با آدم دیگری ارتباط بگیرد، که در اتاق ساکت – یا شاید هم نه چندان ساکتِ- دیگری می خواند. داستان ها می توانند سرگرم کنند، گاهی نکته ای بیاموزند یا درباره اش بحثی طرح کنند. ولی برای من، نکته ی اساسی شان این است که احساسات و عواطف را رد و بدل می کنند، و پاسخگوی چیزی اند که ما آدم ها فراتر از مرزها و وجه تمایزهامان با هم در آنها شریکیم. صنایع بزرگ و پرزرق و برقی دور داستان هاست: صنعت کتاب، صنعت فیلم، صنعت تلویزیون، صنعت تئاتر. ولی در انتها، داستانها درباره ی آدمی اند که به آدمی دیگر می گوید: من این جوری حسش می کنم. حرفم را می توانی بفهمی؟ آیا برای تو هم همین حس را دارد؟
به این ترتیب به زمان حال می رسیم. به تازگی به این درک رسیده ام که سال ها در حبابی زندگی کرده ام؛ که استیصال و اضطراب بسیاری از آدم های پیرامونم را متوجه نشده ام. فهمیده ام که دنیای من – جای متمدن پرجنب و جوشی پر از آدم های شوخ طبع و آزاداندیش- در واقعیت، بسیار کوچک تر از چیزی است که همواره تصور کرده ام. ۲۰۱۶، سالی پر از رویدادهای سیاسی غافلگیرکننده – و برای من، افسرده کننده – در اروپا و در آمریکا، و اقدام‌های نفرت‌انگیز تروریستی در سراسر جهان، مرا وا داشت که تن به این باور بدهم که پیشرفت های متوقف‌ناشدنی در تثبیت ارزش‌های آزادیخواهانه و انسان‌گرایانه‌ای که من از کودکی تا به حال، بدیهی اش می شمردم، ممکن است توهم بوده باشد.
من بخشی از نسلی هستم که به خوشبینی گرایش دارد، و چرا که نه؟ ما نظاره گر نسل قبلی مان بودیم که با موفقیت، اروپا را از پایگاه رژیم های توتالیتر، نسل کشی، و خونریزی‌هایی بی سابقه در تاریخ، به منطقه ای بس غبطه‌آمیز از دموکراسی های آزادیخواهانه بدل کردند که در رابطه ی دوستانه ی کم و بیش بدون مرزی زندگی می کنند. امپراتوری های استعماری کهنی را تماشا کردیم که همراه با تصورات و توهمات نکوهیده‌ای که آنها را سر پا نگه داشته بودند، در سراسر جهان فرو پاشیدند. پیشرفت قابل توجهی در فمینیسم، حقوق همجنسگرایان و مبارزه ها در جبهه‌های مختلف علیه نژادپرستی را شاهد بوده‌ایم. در پس زمینه‌ی برخوردِ –ایدئولوژیکی و نظامی – عظیمی میان کاپیتالیسم و کمونیسم بزرگ شدیم، و شاهد چیزی بودیم که به باور بسیاری از ما نتیجه اش مبارک است.
ولی اکنون با نگاه به گذشته، به نظر می رسد آن دوره، از زمان فروپاشی دیوار برلین به این سو، شبیه دوره‌ای مالامالِ حسِ از خودراضی بودن است، دوره ی فرصت های سوخته. نابرابری های فراوان- در ثروت و فرصت – میان ملت ها و درون ملت ها اکنون اجازه ی رشد یافته. مشخصا حمله ی فاجعه بار به عراق در سال ۲۰۰۳ و سال های طولانی سیاست‌های ریاضتیِ تحمیل شده به مردم عادی که در پی سقوط ننگین اقتصادی ۲۰۰۸ آمد، ما را به وضعیت کنونی رسانده که در آن، ایدئولوژی های راست افراطی و ملیت گرایی های قبیله ای پر و بال می یابند. نژاد پرستی، در شکل های سنتی اش و نیز در شکل های مدرنیزه شده اش، و نسخه هایی بهتر بازاریابی شده، دوباره در حالِ برآمدن است، و زیر خیابان های متمدن ما مثل هیولایی دفن شده که بیدار می شود، به جنبش افتاده. به نظر می رسد که در لحظه ی کنونی، ما فاقد هر گونه انگیزه ی مترقیانه ای هستیم که با هم متحدمان سازد. و در عوض، حتا در دموکراسی های ثروتمند غربی، داریم ترک می خوریم و بدل به اردوگاه های رقیبِ هم می شویم که باید برای ذخایر یا قدرت، به تلخی مسابقه دهیم.
و سر پیچ بعدی- یا نکند همین الان هم پیچیده ایم؟- چالش هایی قرار دارد که پیشرفت های مهم در علم، تکنولوژی و پزشکی تحمیل کرده. امروز تکنولوژی های ژنتیکی – از جمله تکنیک ادیت ژن CRISPR- و پیشرفت ها در هوش مصنوعی و روبوتیکز برای ما منافع شگفت انگیز و حیات‌بخش می آورد، ولی ممکن است گزیده سالاریِ بی رحمی ایجاد کند شبیه آپارتاید، و بیکاری گسترده به دنبال بیاورد، از جمله برای کسانی که امروز در حرفه‌ی خود نخبه به شمار می روند.
و اکنون من اینجا ایستاده ام، مردی در دهه ی شصت سالگی، در حالی که چشم هایم را می مالم و سعی می کنم از لابه لای مه، شمایل این دنیایی را که تا دیروز گمان نمی کردم حتا وجود داشته، ببینم. آیا من، یک نویسنده ی خسته، از نسلی با ذهنی خسته، توانش را پیدا می کنم که به این مکان ناآشنا نگاه کنم؟ آیا چیزی در من باقی مانده که احتمالا بتواند کمک کند به اینکه دورنمایی ارائه کنم، و به بحث ها، نزاع ها و جنگ هایی که با تقلای جوامع برای سازگارکردن خود با تغییرات عظیم در خواهد گرفت، لایه هایی عاطفی بیفزایم؟
مجبور خواهم بود که ادامه بدهم و هر چه در توان دارم وسط بگذارم. چون هنوز باور دارم که ادبیات مهم است، و مشخصا همان طور که از این پهنه ی صعب عبور می کنیم، مهم خواهد ماند. ولی نگاه من به نویسندگانی از نسل های جوان تر خواهد بود تا ما را برانگیزانند و هدایت کنند. این دوره دوره ی آنهاست، و آنها نسبت به آن، دانش و شم ای خواهند داشت که من فاقدش خواهم بود. امروز در دنیای کتاب ها، سینما، تلویزیون و تئاتر، نبوغ هایی ماجراجو و مهیج می بینم: زنان و مردانی در دهه ی چهل، سی و بیست سالگی شان. پس خوشبینم. چرا نباشم؟
ولی اجازه بدهید حرفم را با یک درخواست تمام کنم- شاید بتوان اسمش را گذاشت درخواست نوبلی ام! اصلاح همه ی دنیا سخت است ولی بیایید دست کم فکر کنیم به اینکه چطور می توانیم کنج دنج خودمان را در دنیا آماده کنیم. این کنج، کنج “ادبیات” است- جایی که ما در آن کتاب ها را می خوانیم، می نویسیم، منتشر می کنیم، توصیه می کنیم، نقدِ منفی می کنیم، و به شان جایزه می دهیم. اگر قرار است نقش مهمی در این آینده ی نامشخص ایفا کنیم، اگر قرار است از نویسندگان امروز و فردا بهترین چیزها را استخراج کنیم، به باور من، باید متنوع تر بشویم. منظورم از دو جنبه ی بخصوص است.
اول، باید دنیای ادبی معمول خود را گسترده تر کنیم تا فراتر از محدوده های امن خودمان در میان فرهنگ های نخبه ی جهان اولی، بسیار صداهای دیگر را در برگیریم. باید با توان بیشتری به جست و جوی جواهرهایی برآییم از آنچه امروز به عنوان فرهنگ های ادبیِ ناشناخته باقی مانده اند- چه نویسنده هایی که در کشورهای دوردست زندگی می کنند، چه درون جوامع خودمان. دوم: باید سخت مراقب باشیم که تعاریفی بی اندازه باریک یا محافظه کارانه از آنچه ادبیات خوب را تشکیل می دهد به دست ندهیم. نسل بعدی ما با انواع و اقسام شیوه ی تازه و گاه حیران کننده از راه خواهند رسید تا داستان هایی مهم و شگفت انگیز تعریف کنند. باید ذهن خود را رو به آنها باز نگه داریم، بخصوص در عرصه ی ژانر و فرم، تا بتوانیم بهترینشان را تغدیه کنیم و بزرگشان بداریم. در دوره ای که انشقاق و تفکیک به طرزی خطرناک روبه رشد است، ما باید گوش بدهیم. خوب نوشتن و خوب خواندن دیوار مرزها را فرو خواهد ریخت. حتا ممکن است ایده های نو، و بینش انسانی عظیمی در آن میان بیابیم که جان تازه ای به ما ببخشد.
از آکادمی سوئد، بنیاد نوبل، و مردم سوئد که طی سال ها جایزه ی نوبل را نماد درخشانی از خوبی‌هایی که ما انسان ها برای تحقق بخشیدنشان تقلا می کنیم، سپاسگزارم